Ἕνας τιτᾶνας τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς εἶναι ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ ψάλτης, ὁ ἐπονομαζόμενος Κουκουζέλης (14ος αι., σύμφωνα καὶ μὲ τὴ μελέτη γιὰ τὴ ζῳή του, ἀπὸ τὸν πρ. Λεοντοπόλεως Σωφρόνιο Εὐστρατιάδη). Τὸ πραγματικό του ἐπώνυμο ἦταν Παπαδόπουλος. Ἀποκλήθηκε Μαγίστωρ ἢ Μαΐστωρ, ἐπίσης καὶ “Δευτέρα πηγή”, ὡς ὁ δεύτερος μεγαλύτερος τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς, μετὰ τὸν Ἰωάννη τὸν Δαμασκηνό. Ἔζησε ὡς μοναχὸς στὸ Ἅγιον Ὄρος, ἀσκητεύοντας, μελετῶντας, συνθέτοντας καὶ ψάλλοντας μὲ τὴν ἀγγελικὴ φωνή του, μὲ τὴν ὁποία λέγεται πὼς σαγήνευε ἀκόμα καὶ τὰ ζῶα.

Παναγία ἡ Κουκουζέλισσα

Ἡ εἰκόνα τῆς Παναγίας ἡ ἐπονομαζομένη Κουκουζέλισσα, συνδέεται μὲ τὸν Ἅγιο χάρη στὸ ἀκόλουθο θαυμαστὸ περιστατικό: κάποια φορὰ ὁ Ἰωάννης, καθισμένος στὸ στασίδι μπροστὰ ἀπὸ τὴν εἰκόνα, ἀποκοιμήθηκε, κατάκοπος ἀπὸ τὴν ἄσκηση καὶ τὶς ἀϋπνίες. Στὸν ὑπνο του ἄκουσε τρεῖς φορὲς τὴν Παναγία νὰ τοῦ μιλᾷ, χαιρετίζοντάς τον, λέγοντάς του νὰ τῆς ψάλλῃ καὶ ὑποσχόμενη πὼς δὲ θὰ τὸν ἐγκαταλείψῃ καὶ θὰ τὸν ἀνταμείψῃ. Ταυτόχρονα, τοῦ ἔβαλε στὸ χέρι ἕνα νόμισμα καὶ μετὰ ἐξαφανίστηκε. Ξυπνῶντας ὁ Κουκουζέλης βρῆκε τὸ νόμισμα στὴν παλάμη του. Τὸ νόμισμα ἀργότερα τοποθετήθηκε στὴν εἰκόνα, ποὺ ἀπὸ τότε ὀνομάστηκε Κουκουζέλισσα. Πολλὰ θαύματα συνδέονται μὲ τὴν εἰκόνα ἀλλὰ καὶ μὲ τὸ νόμισμα.

Ἔργο τοῦ Κουκουζέλη

Τὰ πολλὰ μουσικὰ ἔργα τοῦ Κουκουζέλη, ἀπαιτητικὰ καὶ δύσκολα στὴν ἐκτέλεσή τους, μεταγράφηκαν πρῶτα ἀπὸ τὸν Πέτρο Λαμπαδάριο σὲ νεώτερη παρασημαντικὴ καὶ τελικὰ στὴν τωρινὴ ἀπὸ τὸν Χουρμούζιο Χαρτοφύλακα.

Στὸν θεωρητικὸ τομέα, ἔγραψε τυπικό, μὲ ὁλη τὴν ἀκολουθία τῆς ἐκκλησιαστικῆς τάξεως, τὸ “Τέχνη ψαλτικὴ καὶ σημάδια ψαλτικά … μετὰ πάσης χειρονομίας καὶ συνθέσεως ”, κ. ἄ. Στὸ Μεγάλον Ἴσον τῆς Παπαδικῆς ἀνέλυσε τὴν πρώτη στενογραφία του Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ μὲ ἐπεξηγήσεις στὰ ἄφωνα σημάδια. Ἐπινόησε, ἐπίσης, τὸν Μέγιστον Τροχὸν τῆς μουσικῆς, στὸν ὁποῖον παριστᾷ μὲ σχηματικὸ τρόπο τὶς ὀνομασίες καὶ τὶς σχέσεις τῶν κυρίων καὶ πλαγίων ἤχων, καὶ τὶς ἀντιστοιχίες τους μὲ τὰ ἀρχαῖα μέλη. Ἀντίγραφα ἢ ἀποσπάσματα τῆς θεωρητικῆς ἐργασίας του διασώζονται σὲ μουσικὲς βιβλιοθῆκες, κυρίως τοῦ Ἁγίου Ὄρους.

Τὰ μουσικά του χαρίσματα

Οἱ ψάλτες τὸν ἔχομε προστάτη μας καὶ ἡ μνήμη του τιμᾶται τὴν 1η Ὀκτωβρίου. Φυσιολογικά, προβάλλουν τὰ ἐρωτήματα: γιατί ἀναδείχθηκε μέγας στὴ βυζαντινὴ μουσική; τί τὸν ἔκανε τόσο ξεχωριστόν; Μὲ σεβασμὸ στὸ πρόσωπό του ἀναζητοῦμε τὶς ἀπαντήσεις, σύμφωνα μὲ τὸ νόημα τῆς φράσης τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, “τιμὴ γὰρ μάρτυρος, μίμησις μάρτυρος”. Καθὡς τὸν θεωροῦμε ὡς πρότυπο, ἂς τὸν μελετήσωμε πιὸ προσεκτικά. Γνωρίζομε πὼς δὲ θὰ τὸν φθάσωμε, οὔτε κἂν θὰ τὸν πλησιάσωμε. Μποροῦμε, πάντως, νὰ τὸν ἀκολουθήσωμε καὶ νὰ τὸν ἔχομε ὁδηγό, μόνο νὰ ὠφεληθοῦμε ἔχομε.

συνεχίζεται…